Во огромната таписерија на човечки емоции, чувството како „губитник“ е нишка во која многу поединци се заплеткуваат во одреден момент од нивниот живот. И покрај надворешните појави или општествените достигнувања, значителен дел од населението се бори со чувството на несоодветност или неуспех. Но, што се крие под ова распространето чувство и зошто допира до толку многу од нас? Зошто се чувствуваме како губитници?
Некои луѓе упорно ги мачи чувството дека се несоодветни. На секоја пофалба или комплимент, немилосрдниот внатрешен глас дава сосема поинаква проценка: безвреден си, смешен си, не си привлечен, го кажува тоа само од пристојност и сл.
Овој внатрешен критичар е извонредно вреден и непоколеблив, постојано присутен, сличен на шампион од светска класа.
Што го поттикнува постоењето на овој внатрешен критичар? Зошто опстојува со таква безмилост? Дури и ако неговите проценки се неточни, зошто продолжува да нè критикува?
Потеклото на внатрешниот критичар и сомнежот во себеси
Раните искуства на отфрлање или занемаруање, особено од старателите, можат да посеат семе на самосомневање и безвредност. Децата не го разбираат светот, па секое негативно искуство може да го интернализираат и да заклучат дека тие се оние што се инхерентно погрешни. Овој наратив, иако има недостатоци, станува длабоко вкоренет, обликувајќи ја нашата слика за себе и во зрелоста.
Децата не разбираат целосно зошто возрасните постапуваат на еден или друг начин. Кога ќе се случи нешто погрешно кон нив, тие често се обвинуваат себеси и го интернизираат тоа чувство. Ова им помага да се чувствуваат како да имаат одредена контрола врз нивните животи, но исто така создава и лажно верување дека постојат огромни недостатоци кај нив. Наместо да сфатат дека животот може да биде хаотичен и неправеден, дека родителот е тој што погрешил, тие сметаат дека сето тоа е нивна вина. Ова верување станува дел од тоа како тие се гледаат себеси и продолжува да влијае на нив како што стареат.
Споредба и перфекционизам
Еден од примарните катализатори за чувство како „губитник“ е подмолната навика за споредба. Во денешниот хипер-поврзан свет, платформите за социјални медиуми служат како почва за споредба, прикажувајќи совршени туѓи животи. Кога сме бомбардирани со слики за успех, убавина и среќа, лесно е да паднеме во замката и да ја мериме нашата вредност според овие нереални стандарди. Сепак, она што често не успеваме да го препознаеме е дека овие снимки се токму тоа – обични нереални погледи во сложените животи на другите.
Оттука, заедно со компаративната стапица распространетата е и култура на перфекционизам што продира во современото општество. Уште од рана возраст, многумина од нас се условени да се стремат кон беспрекорност во секој аспект од нашите животи, без разлика дали се тоа академски достигнувања, успех во кариерата или лични односи. Меѓутоа, потрагата по совршенство е невозможна задача, бидејќи вистинското совршенство е недостижен идеал. Следствено, кога не ги исполнуваме овие нереални очекувања, тоа може да ги поттикне чувствата на несоодветност и неуспех, засилувајќи го верувањето дека сме „губитници“.
Оттука, може да се случи да се појави познатиот „Синдром на измамник кај личноста“ (Импостер синдром). И покрај надворешните докази за компетентност и успех, лицата кои се борат со синдромот на измамник имаат внатрешно убедување дека не ги заслужуваат своите достигнувања.
Синдромот на измамник се карактеризира со постојани чувства на сомнеж во себе и страв дека ќе бидете откриени како неадекватни измамници. Лицата со овој синдром често се случува да користат лаги и измислици за себе.
Општествени норми
Општествените притисоци дека постојат само низа одредени стандарди на успех и достигнување, исто така, може да играат значајна улога во поттикнувањето на чувството на несоодветност. Без разлика дали станува збор за очекувања за стекнување на материјално богатство, очекувања во врска со траекторијата на кариерата или крутите родови норми кои го диктираат однесувањето, честопати се соочуваме со надворешни притисоци кои го поткопуваат нашето чувство за самопочит и идентитет. Кога нашите животи се оддалечуваат од овие “пропишани” патишта, тоа може да предизвика чувство на срам и неуспех. И, ова, дополнително ја влошува перцепцијата дека сме „губитник“.
Илузија на контрола
Во срцето на чувството како „губитник“ лежи основното недоразбирање на контролата. Многумина од нас работат под илузија дека имаме целосна контрола над нашите животи и судбини. Сепак, реалноста е многу поизразена, со огромен број надворешни фактори кои ги обликуваат нашите искуства и исходи. Кога се соочуваме со неуспеси или потфати, многумина од нас знаат да ги интернализираат овие надворешни фактори како лични недостатоци. Не успеваме да ја препознаеме нормалната непредвидливост што ја носи животот.
Негување на самосочувство и издржливост
Па, како да се ослободиме од притисокот на чувството како губитник? Патувањето кон самоприфаќање и издржливост започнува со негување на самосочувство. Наместо жестоко да се критикуваме себеси за воочените недостатоци, мораме да практикуваме да си ја дадеме себеси истата онаа љубезност и разбирање што би му ги понудиле на пријател кој се соочува со слични борби.
Прво, треба да ја отфрлиме идејата дека општеството е навистина меритократско. Среќата, несреќата, околностите или народски кажано – кога ќе се поклопат коцките, сето тоа игра голема улога во тоа каде и како завршуваат луѓето во животот. Не третирајте никого, вклучително и себеси, како целосно да го заслужуваат своето место во социјалната хиерархија.
Второ, создадете своја сопствена дефиниција за успех наместо слепо да ги следите стандардите на општеството. Постојат многу начини да се биде успешен, а повеќето немаат никаква врска со статусот што го дефинира индустрискиот и конзумерискиот капитализам. Честопати, оние кои се одлични во „правењето“ пари се борат со емпатијата или семејниот живот.
Трето, и најважно, не дозволувајте вашите надворешни достигнувања целосно да го дефинираат вашето чувство за себе. Има многу важни аспекти за тоа кој сте вие, а кои никогаш нема да се сместат во некаква титула или валидација. Вашата вредност не е само поврзана со вашето работно место, плата или социјален статус. Размислете за некое хоби што ви носи радост и исполнување надвор од вашата кариера. Овие активности го збогатуваат вашиот живот, ја зајакнуваат самодовербата и ви помагаат да изградите добро заокружен идентитет кој не се потпира на надворешна валидација.
Покрај тоа, градењето на издржливост е од суштинско значење за навигација на неизбежните предизвици и неуспеси што ги претставува животот. Наместо да го гледаме неуспехот како одраз на нашите несоодветности, можеме да го реконструираме како можност за раст и учење.
Чувството како губитник не е вродена особина, туку наратив конструиран како одговор на раните искуства на занемарување, отсуство на валидација и признание, отфрлање или злоупотреба. Внатрешниот критичар, иако некогаш механизам за преживување, сега се заканува да ја поткопа нашата самодоверба и потенцијалот за среќа. Со предизвикување на неговиот авторитет и прифаќање на посочувствителен поглед на себе, можеме да се ослободиме од неговата контрола и да ја преработиме нашата приказна за успех и самоприфаќање.
Драгица Стаменковиќ
Лиценциран психолог, Европски сертифициран психотерапевт, м-р по клиничка и советодавна психологија, тренер
