Серијата „Адолесценција“ – повик за длабока промена на општеството
Серијата на Нетфликс „Адолесценција“ нуди длабок и емотивен поглед врз современиот живот на младите луѓе, кои се наоѓаат помеѓу старите и новите вредности во контекстот на глобалните друштвени промени. Оваа серија не само што зборува за комплексноста на животот на младите, туку отвора и бројни прашања за иднината на нашето општество, образование и семејство. Иако нејзините клучни теми се: тинејџерството, врсничките односи и семеејниот живот, истовремено нуди доста длабока и сложена анализа која се протега низ секоја димензија на современиот живот. Текстот не се задржува само на сликата за секојдневниот живот на младите, туку се интересира за сложените и длабоки општествени и семејни фактори кои ја обликуваат нивната реалност.
Денешното образование: дали може да не образува за животот?
Едно од клучните прашања што серијата ни го поставува во втората епизода е: „Што добиваме од денешниот образовен систем?“
Иако често сме свесни за важноста на образовниот систем во пренесувањето знаење, сепак, во исто време сме свесни дека образованието како институција ни покажува дека не успева да ги задоволи потребите на современиот свет, а уште помалку да го следи развојот на младите луѓе кои се соочуваат со нови предизвици и технологии.
Училиштата, во најголем број на случаи, сѐ уште се усмерени на теориски предавања коишто не секогаш се применливи во секојдневниот живот. За жал, деновиве, не е доволно да се знаат само природни или хуманистички науки, ако во исто време не ги учиме децата како да се разберат себе си и другите, како да се справуваат со емоциите и како да изградат здрави меѓучовечки односи. Серијата „Адолесценција“ ни покажува дека овој дел од животот на младите е најзагрозен – тие се изгубени во хаосот на новите информации и неможноста да се справат со сопствените чувства и релации.
Разгледувајќи ја психолошката страна на денешното образованието кое остава мал простор за развој на емоционалната интелигенција и социјалните вештини, свесни сме дека тоа може да остави длабоки последици. Младите се школуваат да бидат успешни на „лист хартија“, но не и во вистинскиот живот. На тој начин се создава огромен јаз помеѓу теоретското знаење и вистинските вештини и способности кои се потребни за да функционираат како зрели и емоционално стабилни личности. Ако ова го знаеме, не би требало да не чуди се поголемото присуство на анксиозност и стрес кај младата популација.
Недостаток на емпатија и сочувство кај младите: социјални и емоционални фактори
Уште еден аспект којшто серијата сака да го нагласи е недостатокот на емпатија кај младите и тоа не би смееле да го занемариме како општествен феномен. Многумина сметаат дека младите се егоцентрични, себични и самодоволни во поголем степен од претходните генерации, но лично сметам дека ваквото однесување е само последица на социјалните и економските фактори, а не резултат на лична тенденција. Денешните млади растат во окружување кое ги наградува за нивниот индивидуализам и независност, а во исто време се очекува да бидат социјално и емоционално стабилни. Ги учиме на конкуренција, ги цениме според нивните постигнувања, а во исто време очекуваме да се човечни, грижливи и сочувствителни? Дупла порака, зарем не? Дуплите пораки водат кон психолошки расцепи.
Ако подетално се загледаме во денешниот млад свет, стануваме свесни дека најголемите предизвици со кои се соочуваат се растечкиот индетерминизам и површност во нивните релации. Денешната интернет генерација и генерација на друштвените мрежи, изразува ставови и емоции кои се спротивни на реалните животни искуства. Дигиталниот свет во кој живеат, многу нешта им претставува како „игра“, каде што релациите и човечките вредности се сведени на минимален број симболички активности. Наместо да се соочуваат со реални, човечки предизвици, тие се наоѓаат во свет во кој што се е достапно, лесно и брзо, но на еден површен и привиден начин.
Оваа состојба може да се разгледува и низ социолошки контекст. Порастот на дигитализацијата и појавата на друштвените мрежи ги претворија социјалните интеракции во виртуелни. Социјалните медиуми, кои на почетокот беа замислени како платформа за поврзување, станаа простор за отуѓување. Во тој простор, во кој што сѐ е навидум совршено и преплавено со идеализирачки слики, се поттиснуваат вистинските релации, длабоките чувства и лична искуства.
Но, уште Фројд нѐ научи дека поттиснатите содржини во несвесносто, бараат начин да дојдат во содржината на свесносто. Колку повеќе поттиснуваме, толку е поголем конфликтот. На крај доаѓа до експлозија, како кај Џејми.
Родители: растргнати помеѓу минатите и сегашните вредности
Никој не е порастргнат во современиот свет од родителите. Од една страна тежнеат да бидат подобри родители од своите родители, а од друга страна социјалните и економските притисоци на неолиберализмот ги дистанцираат сѐ повеќе од своите деца. Родителите се робови на времето и парите. Тешко постигнуваат баланс помеѓу работата, личниот живот и грижата околу децата.
На крајот на денот, децата остануваат сами со своите телефони, а родителите, иако желни за присуство, често пати се принудени да се борат со системот кој од нив бара повеќекратни друштвени улоги.
Во минатото, родителите беа поприсутни во животот на децата, а децата времето го поминуваа во игра со врсниците, читајќи книги или во досада.
Далеку од тоа дека родителите не сакаат да бидат поприсутни во животот на своите деца. Нивната желба е да бидат подобри и понегувачки од своите родители, меѓутоа, во современото општество со постојани очекувања за поголема продуктивност и заработка, родителите се принудени да се одрекнат од дел од времето за грижа околу децата. Нивните деца, наместо да добијат време со своите родители, најчесто се препуштени на виртуелни светови кои ги изолираат од вистинските, човечки контакти.
Професионалци без човечност: полицајците и психологот како симболи на системската дистанца
Преку ликовите на полицаецот и психотерапевката, серијата поставува прашања и за значењето на професионализмот. Останав збунета, дали овие ликови се навистина способни да покажат човечност во својата работа или се само повторувачи на формални постапки преку кои не успеваат да ги разберат подлабоките човечки потреби на луѓето со кои работат? Денешното општество се залага за тесна специјализација во професиите, но ми се чини дека често се заборава на човечката димензија во работата.
Усмереноста на процедури, стандарди и протоколи остава мал простор за емпатија и вистинско разбирање за личните приказни на луѓето со кои работиме.
Осаменоста на младите и немоќта на родителите: како да се изградат поблиски односи
На крај, најголем акцент на серијата е ставен на осаменоста на младите и немоќта на родителите да ги заштитат од чувството на изолација со кое се преплавени. Технологијата која требаше да ги поврзе, им создаде поголема дистанца и виситинскиот контакт го замени со групи, емотикони и кратенки.
Од психолошка перспектива, недостаток на близок, човечки контакт може да биде една од причините за развој на сериозни состојби како што се анксиозност, депресија или ниска самодоверба. Наместо да ги споделат своите емоции, младите ги усмеруваат на дигиталните платформи во вид на непријателски говори, агресивни игри или поврзување со јутјубери и инфлуенсери кои пропагираат мизогинија, токсична женственост или машкост.
Како да изградиме подобар свет?
Пред нас е важен предизвик: „како можеме да изградиме подобар свет во кој што младите нема да бидат осудени на осаменост и површност?“
Најверојатно одговорот е во тоа дека мора прво да се вратиме на вистинските човечки односи, да изградиме или да го претвориме образовниот систем во систем кој ќе го препознае значењето на емоционалната интелигенција и социјалните вештини, како и во обидот да најдеме рамнотежа меѓу семејниот, професионалниот и личниот живот.
Но, како?
Ова прашање не е само филозофско размислување, туку суштинска потреба на современото доба. Ако продолжиме по истиот пат како до сега, тогаш индивидуализмот, себичноста и површноста и понатаму ќе ја продлабочуваат кризата во меѓучовечките односи, а ние ќе биваме поосамени и поранливи. Заради тоа е потребен општествен „реформа“ – процес на колективно преиспитување и промена на вредностите кон кои тежнееме.
Нова школа: храм на знаење, етика и заедништво
Ако сакаме да изградиме подобар свет во кој ќе се негува човечност, прв чекор е трансформација на школскиот систем. Денешните училишта функционираат како фабрики за знаење (со многу ниска продуктивност), каде што учениците се само бројки во системот, а учењето е сведено на меморирање на податоци кои секојдневно застаруваат. Наместо тоа, школото би требало да биде место каде што ќе се негува емпатија, соработка и одговорност.
- Училиште како заедница – наместо класичниот наставен програм кој се базира на индивидуални оценки и тестови, образованието би требало да го поттикнува тимскиот дух, заедничкото решавање на проблеми и задачи, а пред се креативното размислување. Младите би требало да учат преку проекти кои имаат вистинска примена во заедницата, било да станува збор за еколошки акции, социјални проекти или грижа за старите.
- Емоционална интелигенција како предмет – младите не би требало да учат само математички формули и историски датуми, но и како да ги разберат своите емоции, што со нив, како на функционален начин да се справат, пред сѐ со лутината, бесот и агресијата, како да управуваат со конфликтите и како да негуваат сочувство. Успехот во животот не зависи само од дипломата, туку од способноста да градиме здрави релации во кои се чувствуваме поддржани, прифатени и безбедни.
- Учење на животни вештини – колку многу млади луѓе ги напуштаат средношколските клупи, без да знаат како функционира општеството, системот, како да се грижат за своите финансии, како да одгледуваат храна, поправаат стари работи и да се грижат за своето ментално и физичко здравје? Училиштата би требало да го вклучат и овој практичен аспект за да им помогнат на младите да развијат независност и поголема функционалност.
- Духовен развој и негување на вредности – не подразбирам религиско образование, туку простор за размислување за суштинските прашања за живот, етика, правда и хуманост. Кој сум јас? Како можам да бидам подобар? Кои се моите обврски кон другите? Секако дека хуманистичките науки, нудат поддршка и помош во отворање на овие прашања.
Општествено уредување засновано на заедништво, грижа и доверба
Ако образованието треба да ги негува човечките вредности, тогаш и друштвеното уредување мора да биде засновано на истите принципи. Денешниот општествен систем, предводен од економските интереси, ја гуши солидарноста и поттикнува опортунизам, ладна конкуренција и изолација. Како да го промениме?
- Од економскиот индивидуализам до општествена економија – системот би требало да премине од модел во кој што главен двигател на сите активности е профитот, во модел кој што се заснова на добробит за целата заедница. Ова подразбира и дека професиите треба да имаат општествена смисла и корист – не да служат исклучиво за заработување и лично богатење, туку за унапредување на квалитетот на животот за сите. Кооперативи, социјални претпријатија и локални производни систетеми се одличен пример.
- Враќање кон локалните заедници – глобализацијата нѐ поврза, но истовремено и нѐ оддалечи едни од други. Наместо да живееме во „анонимни“ мегаполиси во кои не ги познаваме ни своите соседи, би требало да тежнееме кон заедници во кои луѓето се поддржуваат и грижат едни за други. Локални иницијативи, „комшиски“ здруженија и мали колективи можат да го вратат чувството на заедништво.
- Програми за грижа за менталното здравје – наместо да се стигматизира психолошката помош, општеството треба да им овозможи на сите да имаат пристап до менталната поддршка, преку бесплатни советодавни програми, институционална поддршка во училиштата и на работните места. Во училишата, еден психолог кој е оптоварен со административни работи, не е во состојба да се грижи за менталното здравје на учениците. Во училиштата да се вработуваат дополнително и семејни, детски и адолесцентни психолози и советници. Секоја институција да има најмалку по еден обучен психолог за советување или терапија, заради тоа што секој заслужува да има некој со кого може да разговара и да биде разбран.
- Промена на општата атмосфера: од страв и молчење до храброст и автентичност – како што младите се заробени во системот на лајкови и коментари, така и возрасните се заробени во системот на молчење и прифаќање неправда. Колкумина од нас се спремни да кренат глас кога ќе видат непрвда? Колкумина од нас се спремни да се спротивстават на корупција, манипулација и рушење на вредностите како што се: чесност, знаење и добрина? Светот нема да се промени сам од себе – мора ние да го промениме.
Време е за колективна промена: да се сетиме на својата должност
Најважна работа која треба да ја направиме е да се сетиме кои сме ние. Ние не сме само поединци кои се борат за сопствениот успех и материјалната добробит. Ние сме пред сѐ социјални битија. Нашата вистинска дожност не е да градиме само личен успех, туку заеднички да градиме подобар свет.
Затоа е потребно да го „реинсталираме“ начинот на кој што размислуваме за себе и својата улога во општеството. Ни треба нова, подлабока смисла, различна од оваа која ја имаме, заснована на егоцентризомот, туку поинаква, заснована на заедничкото добро. Ако сакаме нашите деца и внуци да имаат подобра иднина, тогаш ние треба да станеме подобри.
- Можеме ли да почнеме да придонесуваме на заедницата, наместо пасивно да набљудуваме?
- Можеме ли да почнеме да ги воспитуваме младите да размислуваат за доброто на другите, а не само за сопствената корист и успех?
- Можеме ли да престанеме да молчиме и да кренеме глас кога ќе видиме неправда?
Одговорите на овие прашања ја обликуваат нашата иднина. Време е повторно да изградиме свет во кој што човечноста, чесноста и солидарноста ќе бидат основните вредности, а не ретки исклучоци.
Ако не сега, кога другпат?
Драгица Стаменковиќ
Лиценциран психолог, европски сертифициран психотерапевт, м-р по клиничка и советодавна психологија, тренер
